Wat is burgerschap in het mbo?
Burgerschap in het mbo is een verplicht onderdeel van iedere mbo-opleiding. Onder burgerschap in het mbo verstaan we de ontwikkeling van studenten tot verantwoordelijke burgers die actief deelnemen aan de samenleving. Mbo burgerschap gaat niet alleen over kennis van de democratische rechtsstaat, maar ook over vaardigheden zoals samenwerken, kritisch denken en verantwoordelijkheid nemen. Burgerschap in het mbo legt de basis voor de rol van studenten als burger én beroepsbeoefenaar.
Waarom is burgerschap een belangrijk vak in het mbo?
Burgerschap in het mbo is een belangrijk vak omdat studenten niet alleen worden opgeleid voor een beroep, maar ook voor hun rol in de samenleving. Waarom burgerschap op het mbo? Omdat het onderwijs bijdraagt aan de vorming van jongeren die straks keuzes moeten maken in een complexe samenleving. Burgerschapsonderwijs helpt studenten maatschappelijke vraagstukken te herkennen, waarden van anderen te begrijpen en daar zelf een positie in te bepalen.
Is burgerschap verplicht op het mbo?
Ja, burgerschap in het mbo is verplicht. In de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) is vastgelegd dat burgerschapsonderwijs onderdeel is van de kwalificatieopdracht. Studenten moeten deelnemen aan dit vak, ook al bestaat er nu vooral een inspanningsverplichting. Het examen burgerschapsonderwijs wordt nog niet landelijk centraal afgenomen, maar de expertgroep adviseert wel om een instellingsexamen in te voeren.
Vanaf het studiejaar 2026–2027 verandert deze situatie. Dan wordt burgerschap een resultaatverplichting en komt er een verplicht instellingsexamen voor alle mbo-studenten.
Huidige verplichting
Op dit moment is burgerschap in het mbo al verplicht, maar uitsluitend als inspanningsverplichting. Dit betekent dat studenten aantoonbaar moeten deelnemen aan burgerschapsonderwijs, maar er is nog geen verplicht examen. De school bepaalt zelf via de onderwijs- en examenregeling (OER) hoe dit vorm krijgt.
Toekomstige verplichting vanaf 2026–2027
Vanaf het studiejaar 2026–2027 wordt burgerschap in het mbo een resultaatverplichting en komt er een verplicht instellingsexamen voor alle mbo-studenten. Studenten moeten vanaf dat jaar aantonen dat zij de leerdoelen daadwerkelijk beheersen om hun diploma te behalen. Het examen wordt door scholen zelf ingericht, maar moet voldoen aan landelijke kaders. Daarmee verdwijnt de vrijblijvendheid en wordt burgerschap gelijkwaardig aan andere vakken.
Wat zijn de dimensies van burgerschap in het mbo?
De burgerschap mbo dimensies zijn opgebouwd uit vier dimensies die samen de basis vormen van de kwalificatie-eisen burgerschap. Deze dimensies komen voort uit de eindtermen burgerschap mbo en kerndoelen burgerschap mbo. Samen vormen ze de bouwstenen van burgerschapsonderwijs en helpen ze studenten bewust hun rol als burger en beroepsprofessional te ontwikkelen. Deze structuur laat zien hoe belangrijk burgerschap in het mbo is voor de ontwikkeling van studenten.
Voor scholen is het belangrijk onderscheid te maken tussen wat nu verplicht is en wat er op korte termijn verandert. Op dit moment gelden de volgende vier klassieke dimensies als wettelijke basis:
Politiek-juridisch
Economisch
Sociaal-maatschappelijk
Vitaal burgerschap
Deze dimensies zijn vastgelegd in de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) en daar toetst de inspectie ook op.
Tegelijkertijd zijn er nieuwe kwalificatie-eisen in voorbereiding waarin gewerkt wordt met vier thema’s:
Vrijheid en gelijkwaardigheid
Individu en groep
Maatschappijvisies en maatschappelijke vraagstukken
Macht en besluitvorming
Vanaf studiejaar 2026–2027 wordt burgerschap een examenvak en zullen deze thema’s richtinggevend zijn.
Huidige dimensie 1: Politiek-juridisch burgerschap
De politiek-juridische dimensie draait om kennis van de democratische rechtsstaat en het functioneren van instituties zoals parlement, rechtspraak en grondwet. Studenten leren welke rechten en plichten zij hebben en hoe zij kritisch en verantwoord kunnen deelnemen aan het democratisch proces. Het doel is dat mbo-studenten begrijpen hoe besluitvorming tot stand komt en hoe zij hun stem en invloed kunnen gebruiken in een pluriforme samenleving.
Huidige dimensie 2: Economisch burgerschap
De economische dimensie gaat over de rol van jongeren in de economie, zowel als werknemer, consument en toekomstig burger. Studenten leren verantwoord keuzes maken rondom werk, inkomen, consumptie en duurzaamheid. Onderwerpen als financiële geletterdheid, omgaan met schulden en bewustzijn van de arbeidsmarkt spelen hierbij een rol. Deze dimensie bereidt studenten voor op economische zelfstandigheid en duurzame deelname aan de maatschappij.
Huidige dimensie 3: Sociaal-maatschappelijk burgerschap
In de sociaal-maatschappelijke dimensie staat omgaan met diversiteit, sociale cohesie en maatschappelijke participatie centraal. Studenten ontwikkelen vaardigheden om met verschillende achtergronden en opvattingen samen te leven en samen te werken. Het gaat ook over actief bijdragen aan de samenleving, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk of het deelnemen aan maatschappelijke projecten. Hiermee worden de leerdoelen van burgerschap in het mbo vertaald naar concrete handelingspraktijken.
Huidige dimensie 4: Vitaal burgerschap
De dimensie vitaal burgerschap richt zich op het belang van een gezonde leefstijl, welzijn en persoonlijke ontwikkeling. Studenten leren bewuste keuzes maken rondom gezondheid, voeding, bewegen en balans tussen werk en privé. Ook thema’s zoals middelengebruik, verslaving en mentale gezondheid komen aan bod. Het doel is dat jongeren niet alleen fysiek, maar ook mentaal weerbaar worden, zodat zij volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving.
Nieuw thema 1: Vrijheid en gelijkwaardigheid
Het thema vrijheid en gelijkwaardigheid gaat over de kernwaarden van de democratische rechtsstaat. Studenten leren over grondrechten, gelijkwaardigheid van burgers en de spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. Het doel is dat zij begrijpen hoe deze waarden in het dagelijks leven en in de beroepspraktijk terugkomen, en hoe zij hier zelf een rol in spelen.
Nieuw thema 2: Individu en groep
In het thema individu en groep staat de wisselwerking tussen persoonlijke identiteit en groepsvorming centraal. Studenten leren hoe individuen en groepen elkaar beïnvloeden, en hoe sociale normen, cultuur en diversiteit een rol spelen in samenwerking en samenleven. Dit thema stimuleert kritisch nadenken over eigen keuzes en groepsdynamiek.
Nieuw thema 3: Maatschappijvisies en maatschappelijke vraagstukken
In het thema maatschappijvisies en maatschappelijke vraagstukken leren studenten omgaan met grote maatschappelijke vraagstukken zoals duurzaamheid, technologie, globalisering en sociale ongelijkheid. Ook maken zij kennis met verschillende maatschappijvisies en politieke stromingen. Het doel is dat studenten leren positie te bepalen en actief bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen.
Nieuw thema 4: Macht en besluitvorming
Het thema macht en besluitvorming richt zich op de werking van macht en invloed in de samenleving. Studenten krijgen inzicht in hoe besluitvorming plaatsvindt op lokaal, nationaal en internationaal niveau, en welke rol zij daar zelf in kunnen spelen. Dit vergroot hun democratisch bewustzijn en hun vaardigheden om deel te nemen aan politieke en maatschappelijke processen.
Verwachtingen rondom burgerschap in het mbo per niveau
Het adviesrapport benadrukt dat de inhoudelijke kaders van burgerschap in het mbo voor alle mbo-studenten hetzelfde zijn, maar dat de verwachtingen per niveau verschillen.
Bij burgerschap mbo niveau 1 ligt de nadruk meer op begeleiding en eenvoudige toepassingen, terwijl bij burgerschap mbo niveau 2 al iets meer zelfstandigheid wordt verwacht.
Studenten op burgerschap mbo niveau 3 moeten dieper ingaan op maatschappelijke vraagstukken en actiever hun eigen positie bepalen, en bij burgerschap mbo niveau 4 komt daar meer zelfstandigheid en kritische reflectie bij.
In alle gevallen geldt dat examinering straks verplicht wordt, passend bij de context en het niveau van de opleiding. Zo wordt burgerschap in het mbo voor iedere student meetbaar en aantoonbaar.
Wat zijn goede methodes en lesmateriaal voor burgerschapsonderwijs in het mbo?
Goede methodes en lesmateriaal voor burgerschap in het mbo sluiten aan bij de praktijk en leefwereld van studenten. Een methode burgerschap in het mbo moet ruimte geven voor discussie, reflectie en praktijkopdrachten.
Burgerschap lessen in het mbo zijn vaak thematisch opgebouwd rond actuele vraagstukken zoals duurzaamheid, democratie en diversiteit. Een boek rondom burgerschap in het mbo of digitale leergang burgerschap voor het mbo helpt docenten om gestructureerd te werken aan de kwalificatie-eisen. Het kiezen van een methode hangt af van de doelgroep, het niveau en de visie van de school.
Een fijne, gratis en toegankelijke manier om aan de slag te gaan met burgerschapsonderwijs is middels het gratis Vragenspel Burgerschap. Vraag het Vragenspel Burgerschap gratis aan.
Dit kaartspel is speciaal ontwikkeld om gesprekken met studenten op een laagdrempelige manier op gang te brengen. De vragen zijn gebaseerd op actuele thema’s die aansluiten bij de burgerschapsdimensies en de nieuwe kwalificatie-eisen. Docenten kunnen het spel eenvoudig inzetten tijdens een projectweek, in een mentorles of als start van een dialoog in de klas. Zo maken studenten spelenderwijs kennis met burgerschapsvraagstukken en leren ze reflecteren op hun eigen rol in de samenleving.
Is er een kennispunt burgerschap voor mbo-instellingen?
Ja, er bestaat een Kennispunt Burgerschap dat mbo-instellingen ondersteunt bij de ontwikkeling van burgerschapsonderwijs. Het Kennispunt mbo burgerschap verzamelt en deelt goede voorbeelden, biedt trainingen en helpt scholen bij examinering. Ook is er een Expertgroep burgerschap mbo die advies heeft uitgebracht over de herziening van de kwalificatie-eisen. Het kennispunt burgerschap mbo werkt samen met de MBO Raad om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.
Tips voor succesvol burgerschapsonderwijs in het mbo
Succesvol burgerschapsonderwijs in het mbo vraagt om duidelijke doelen, betrokken docenten en een schoolcultuur die burgerschap actief uitdraagt. Volgens het adviesrapport is het essentieel dat scholen burgerschap niet zien als los vak, maar verweven met het hele curriculum en schoolklimaat. De MBO Raad benadrukt daarnaast het belang van professionalisering van docenten en het bieden van voldoende ontwikkeltijd. Door burgerschap in het mbo zichtbaar te examineren en te koppelen aan bijvoorbeeld een portfolio ontstaat er meer urgentie en waarde voor studenten.
Enkele manieren om succesvol burgerschapsonderwijs in het mbo vorm te geven
Laat je inspireren door voorbeelden van scholen die hun burgerschapsonderwijs vernieuwden in samenwerking met Jimmy’s:
Workshops die werken: We ontwierpen en voerden (mede) betekenisvol burgerschapsonderwijs uit in de vorm van interactieve workshops. Samen met jongeren ontwikkelden we ruim 20 workshops over actuele thema’s die aansluiten bij alle burgerschapsdimensies. Niet over hen, maar mét hen.
Het Ik Weet Alles Festival: Sinds 2019 organiseren we dit unieke burgerschapsfestival — volledig vormgegeven door studenten zelf. Een programma dat voelt als een festival, maar werkt als onderwijs. Lees meer over het festival.
Een totaaltraject bij ROC Noorderpoort: Samen met Noorderpoort hebben we het burgerschapsonderwijs op alle fronten vernieuwd. Van het aanscherpen van de visie en het trainen van docenten tot het ontwerpen van vernieuwende vormen die jongeren écht aanspreken. Lees meer over het totaaltraject.
Gratis Vragenspel Burgerschap: Deze zomer brengen we versie 1 van ons gratis Vragenspel Burgerschap uit, een kaartspel vol vragen die het gesprek met studenten op gang brengen. Ideaal voor in je les of tijdens een projectweek.
Algemene tips voor lesgeven in het mbo
Effectief lesgeven in het mbo vraagt om een aanpak die aansluit bij de praktijkervaring en leefwereld van studenten. Enkele belangrijke tips:
Zorg voor activerende werkvormen waarin studenten zelf aan de slag gaan, in plaats van alleen luisteren.
Koppel theorie altijd aan concrete beroepssituaties zodat studenten de relevantie direct ervaren.
Creëer een veilig leerklimaat waarin ruimte is voor dialoog, vragen en verschillende meningen.
Gebruik reflectiemomenten zoals een portfolio maken rondom burgerschap, zodat studenten leren hun eigen ontwikkeling te volgen en verantwoorden.
Integreer digitale middelen en stimuleer digitaal burgerschap in het mbo door studenten bewust te maken van hun online gedrag en invloed.
Tot slot een van de belangrijkste tips: wie kan beter helpen met het vormgeven van een aansluitend lesprogramma dan de student zelf? Jimmy’s is expert in jongerenparticipatie. Wij helpen scholen om burgerschapsonderwijs leuk, actueel en betekenisvol te maken, samen mét studenten. Want wij geloven: onderwijs over jongeren, móét met jongeren worden gemaakt.
Door deze aanpak te combineren met inspirerende methodes, workshops en projecten ontstaat er burgerschapsonderwijs dat niet alleen voldoet aan de eisen, maar studenten ook echt raakt en voorbereidt op hun rol in de samenleving.
Ook het gratis Vragenspel Burgerschap ontvangen?
Deze zomer brengen we versie 1 van ons gratis Vragenspel Burgerschap uit: een kaartspel vol vragen die het gesprek met studenten op gang brengen. Ideaal voor in je les of tijdens een projectweek. Wil jij als eerste ons spel proberen en ons feedback geven? Vraag dan het gratis Vragenspel Burgerschap aan. Zo versterk je burgerschap in het mbo!
Meer lezen over het thema burgerschap? Bekijk alle artikelen burgerschap. Een aanrader? Lees meer over het Ik Weet Alles Festival.